ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΧΩΡΙΟ ΧΑΡΑΥΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
ΧΑΡΑΥΓΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 1999 στην εφημερίδα "Ελλήσποντος" του Νομού μας.
Το χωριό μας ονομάζεται Χαραυγή. Βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία, στο Νομό Κοζάνης. Είναι χτισμένο στους δυτικούς πρόποδες του Βερμίου και ανήκει στην επαρχία Εορδαίας. Κατέχει το κεντρικό σημείο της περιοχής και απέχει 21 χιλιόμετρα από την Κοζάνη και από την Πτολεμαΐδα. Αποτελεί συγκοινωνιακά κόμβο για τις γύρω κοινότητες. ....
Ο πληθυσμός του χωριού από το 1920 ήταν:
1920 Τζουμάς - 954 κάτοικοι
1928 Αμύγδαλα - 1154 κάτοικοι
1940 Αμύγδαλα - 1338 κάτοικοι
1951 Αμύγδαλα - 1177 κάτοικοι
1991 Χαραυγή - 1228 κάτοικοι
Το κλίμα της περιοχής μπορεί να χαρακτηριστεί ηπειρωτικό. Όταν πνέει ισχυρός βορινός άνεμος γίνεται ξηρό και ψυχρό.
Τα καλοκαίρια είναι δροσερά και οι χειμώνες βαρείς με παγωνιές. Το έδαφος είναι πετρώδες, πεδινό με ελαφρά κλίση προς τα δυτικά.
ΚΟΝΤΙΝΑ ΧΩΡΙΑ
Τα χωριά τα οποία βρίσκονταν κοντά στη Χαραυγή ήταν:
¨ Παλαιά ονομασία Τρέμπινον
Είχε τριάντα (30) οικογένειες χριστιανούς βουλγαρόφωνους. Αργότερα πήρε το άνομα Καρδιά. Στη συνέχεια βρέθηκε κάρβουνο στο υπέδαφος του χωριού και το χωριό καταστράφηκε. Οι μισοί κάτοικοι μεταφέρθηκαν στο 5ο.χιλιόμετρο Κοζάνης - Πτολεμαΐδας και οι υπόλοιποι δημιούργησαν ένα συνοικισμό έξω από την Πτολεμαΐδα πηγαίνοντας για Φλώρινα.
¨ Παλαιά ονομασία Φραγκότσι
Είχε τριάντα (30) οικογένειες χριστιανούς βουλγαρόφωνους και είκοσι (20) οθωμανικές. Σημερινή ονομασία Ερμακιά.
¨ Παλαιά ονομασία Μπαϊρακλί
Είχε εξήντα (60) οθωμανικές οικογένειες. Αργότερα ονομάστηκε Εξοχή. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν αργότερα το χωριό τους και έχτισαν τα σπίτια τους (1961-1970) στη Χαραυγή για να ξεσηκωθούν και πάλι και να ξαναχτίσουν τον οικισμό τους (1983) με την ονομασία Νέα Εξοχή στο 5ο χιλιόμετρο Κοζάνης-Πτολεμαΐδας.
¨ Παλαιά ονομασία Χαϊταρλί
Είχε εξήντα (60) οθωμανικές οικογένειες. Η τωρινή ονομασία του χωριού είναι Κλείτος.
¨ Παλαιά ονομασία Ινόμπασι
Είχε εβδομήντα (70) οθωμανικές οικογένειες. Η τωρινή ονομασία του χωριού είναι Ακρινή.
¨ Παλαιά ονομασία Τοψιλάρ
Είχε σαράντα (40) οθωμανικές οικογένειες Η τωρινή ονομασία του χωριού είναι Άγιος Δημήτριος.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΧΩΡΙΟΥ
Σ' ένα εγχειρίδιο το οποίο χρονολογείται από το 1886 η Χαραυγή αναφέρεται ως Τσιουμαγιά και ο μαχαλάς Τζερινλί σαν ξεχωριστό χωριό.
Γράφουμε το απόσπασμα:
Τσιουμαγιά. Έχει ογδόντα (80) περίπου οθωμανικάς οικογενείας κι τέμενος. Μεσημβρινώς τούτου κείται ομώνυμος τεκές εντός περιβόλου, έχων άφθονον ύδωρ και χωρητικότητα 400 ανδρών και 100 κτηνών.
Τζερινλί: Έχει 20 οικογενείας οθωμανικάς και τέμενος (διεγράφη ως ακατοίκητος Α.Υ. Εσωτ. 12328/1928).
Το όνομα με το οποίο ήταν γνωστό το χωριό ήταν Τζουμάς. Λέξη τούρκικη που σημαίνει αγορά (παζάρι). Το 1928 ονομάστηκε Αμύγδαλα (Δ. 19-7-1928, ΦΕΚ Α 156/1928) λόγω της μεγάλης του παραγωγής σε αμύγδαλα. Αυτή ήταν και η πρώτη ελληνική ονομασία που πήρε το χωριό. Επειδή όμως υπήρχαν και άλλα χωριά με το ίδιο όνομα το 1961 (Β.Δ. 81/22-1-1961, ΦΕΚ. Α 20/1961) πήρε το όνομα Χαραυγή.
Στη Χαραυγή υπήρχαν διάφορα τοπωνύμια όπως:
Άγιος Αθανάσιος, Δρ. Καρυοχωρίου, Μεζάρια, Τσατάκα, Δενδράκι, Κοζάν – Γιογλού, Καϊνάκι, ,Μανδριές, Μπέϊκα, Μπουζαλίκια, Ντεκές, Πίπα , Παλιάμπελα, Σαρή-Γκιόλ, Σελεμέ – Τσεσμέ, Τζερκέζικα, Τζερενλί, Τραπ, Τρυπάν-Τσαίρ, Χαράδρα.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Πρόκειται για ένα παλιό χωριό που η ιστορία του αρχίζει από την εποχή της τουρκοκρατίας ίσως και νωρίτερα. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του Βερμίου και κατοικήθηκε από Έλληνες μετά την μικρασιατική καταστροφή το 1922-1924. Μέχρι τότε κατοικούσαν σ’ αυτό Τούρκοι.
Κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν χωριό με αμιγή τουρκικό αγροτικό πληθυσμό και υπάγονταν στην τοπαρχία του Ισκί Τζουμά και διοικητικά και δικαστηριακά υπάγονταν στην Πτολεμαΐδα. (Καϊλάρι). Αν υπήρχε αντίστοιχο χωριό προ της αλώσεως από τους Τούρκους στην ίδια θέση και με ποια τυχόν ονομασία, δεν είναι γνωστό. Πάντως ο σημερινός πληθυσμός του δεν προέρχεται από μια τέτοια διαδοχή. Μετά την άλωση του χώρου από τους Τούρκους, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Τούρκοι από το Ικόνιο, οι ονομαζόμενοι κονιάροι, και έφεραν μαζί τους την υφαντική και ταπητουργική τέχνη, με την οποία και ασχολούνταν στην ευρύτερη περιοχή του χώρου της τοπαρχίας αυτής. Ήταν όμως κυρίως γεωργοί, κτηνοτρόφοι και αγωγιάτες. Η γη της περιοχής του Ισκί Τζουμά ήταν ευφορωτάτη, ευδοκιμούσαν όλα τα γεννήματα, υπήρχαν μεγάλες κτηνοτροφικές εκτάσεις, περίφημα δε ήταν τα άλογα της περιοχής" αναφέρει ο Χαρ. Μιγδάνης περί τα 1820.
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν σ' αυτό πρόσφυγες από τη Θράκη (κυρίως από τα χωριά Κερμένι και Νεοχώρι-Νιχώρι), από τη Μικρά Ασία (Μενεμένη - Σμύρνης) και από τον Πόντο (Καύκασος - Καρς της Ρωσικής Καυκασίας). Αυτή είναι και μέχρι τις μέρες μας η σύσταση του πληθυσμού του.
Οι πρόσφυγες από Θράκη και Μικρά Ασία ήταν εγκατεστημένοι στα τουρκικά σπίτια, τα οποία ήταν μεγάλα, τα περισσότερα διώροφα, με αυλές, με στάβλους και αποθηκευτικούς χώρους.
Οι πρόσφυγες από τον Καύκασο και μερικοί Θρακιώτες (Νιχωρίτες) ήταν εγκατεστημένοι σε ισόγεια σπίτια, όλα κτισμένα από τον εποικισμό με το ίδιο στυλ (80 περίπου στον αριθμό). Τα σπίτια αυτά αποτελούνταν από ένα δωμάτιο, κενό χώρο στην είσοδο για αποθήκη και στο πίσω χαμηλό τμήμα του σπιτιού στάβλο και αχυρώνα. Ήταν κτισμένα όλα με μια σειρά (σχέδιο πόλεως) και αποτελούσαν ένα τετράγωνο που ονομαζόταν Συνοικισμός.
Οι πρόσφυγες που ήλθαν από διαφορετικά μέρη του ξεριζωμένου Ελληνισμού μετέφεραν μαζί τους και διαφορετικούς τρόπους ζωής και εργασίας, ήθη και έθιμα. Ήταν όμως όλοι τους ανεξαιρέτως νοικοκύρηδες, εργατικοί, τίμιοι, και καλόψυχοι, συνεργάσιμοι και προοδευτικοί. Η ομαλή αλληλεπίδραση στον τρόπο ζωής τους έκανε πολύ γρήγορα πρότυπο για όλη την περιοχή.
Η Χαραυγή έγινε από τα πρώτα κιόλας χρόνια το πρότυπο χωριό της περιοχής, και όλα τα γύρω χωριά παρακολουθούσαν και ακολουθούσαν την πρόοδο της Χαραυγής στο γεωργικό αλλά και στον πολιτιστικό τομέα.
Ιδρύθηκε Κοινότητα, λειτούργησε Δημοτικό Σχολείο και εγκαταστάθηκε Σταθμός Χωροφυλακής και οι κάτοικοι επιδόθηκαν στην οργάνωση της οικογενειακής και κοινοτικής ζωής και μέσα σε λίγα χρόνια οι συνθήκες βελτιώθηκαν, χάρη στην εργατικότητα και δραστηριότητα των κατοίκων, το χωριό αναπτύχθηκε σημαντικά και χάρη στην έφεση για μόρφωση και κοινωνική ανάπτυξη, πολλοί νέοι από τα πρώτα κι' όλας χρόνια επιδόθηκαν σε σπουδές, αποφοίτησαν από Γυμνάσια και ακολούθησαν πανεπιστημιακές σπουδές και αποκαταστάθηκαν αναλόγως.
Οι πρόσφυγες έπρεπε μόνοι τους να δραστηριοποιηθούν να δημιουργήσουν τη ζωή και το νοικοκυριό τους στον καινούργιο τόπο. Επαγγελματικά επιδόθηκαν κυρίως με τη γεωργία με καλλιέργειες, καπνών και διαφόρων άλλων προϊόντων, ενώ η κτηνοτροφία δεν είχε αξιόλογη ανάπτυξη επειδή δεν υπήρχαν και μεγάλες κτηνοτροφικές εκτάσεις. Σε κάθε οικογένεια δόθηκε αγροτική έκταση (κλήρος). Στις τετραμελείς και κάτω, από 28 στρέμματα και στις τετραμελείς και πάνω, συν 7 στρέμματα ανά άτομο. Δηλαδή κάθε οικογένεια είχε στην κατοχή της από 28 στρέμματα έως 49 ή και 56 στρέμματα.................
Λόγω της ύπαρξης της μεγάλης πλατείας και της πληθώρας των καταστημάτων που κάλυπταν όλες τις ανάγκες αλλά και ως κεφαλοχώρι, από τις πρώτες ημέρες της εγκαταστάσεως των προσφύγων στην περιοχή, καθιερώθηκε στη Χαραυγή η εβδομαδιαία αγορά (παζάρι) που ήταν το μοναδικό μεγάλο παζάρι της περιοχής. Το παζάρι ήταν ισάξιο με εκείνα της Κοζάνης, Πτολ/δας, Σερβίων κ.λ.π.. Κάθε Παρασκευή άδειαζαν τα γύρω χωριά (μόνο οι γέροι, οι ανήμποροι και τα μωρά έμεναν σε αυτά) και ένα ατελείωτο κομβόι κάρων, ζώων και ανθρώπων κατέβαινε στο παζάρι της Χαραυγής για να πουλήσουν τα προϊόντα τους και να αγοράσουν τα χρειαζούμενα για την εβδομάδα που ερχόταν.
Το παζάρι που επισκέπτονταν και μετέφεραν εμπορεύματα κάθε είδους έμποροι από την Κοζάνη και την Πτολεμαΐδα (προπολεμικά με κάρα και ζώα και μεταπολεμικά με φορτηγά - αυτοκίνητα) άρχιζε από το απόγευμα της Πέμπτης και τελείωνε το βράδυ της Παρασκευής.
Ήταν χάρμα ομορφιάς να βλέπεις την εποχή εκείνη που δεν υπήρχαν τα σημερινά μεταφορικά μέσα, τους γύρω δρόμους που οδηγούσαν στα χωριά γεμάτους από ανθρώπους. Έμοιαζαν όλη την ημέρα της Παρασκευής σαν μυρμηγκόδρομοι, που ένας ατελείωτος κόσμος πηγαινοερχόταν. Το παζάρι ήταν ο μόνος τρόπος φυγής από την εργασία και τη μονοτονία των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Ήταν ο μόνος; σχεδόν τρόπος προμήθειας αγαθών, αλληλογνωριμίας των ανθρώπων μεταξύ τους και επίδειξης. Θα λέγαμε ότι η Παρασκευή αποτελούσε εθνική γιορτή της περιοχής.
Στο παζάρι δεν κατέβαινε μόνο ο πατέρας ή ο παππούς για ψώνια, αλλά σχεδόν όλη η οικογένεια για τους δικούς του λόγους ο καθένας. Τα κορίτσια ντυμένα στα καλά τους, για να δείξουν τα καινούρια τους φορέματα και να βρουν γαμπρό, οι νεαροί για να δουν και να διαλέξουν νύφη (νυφοπάζαρο), οι γυναίκες να ψωνίσουν αυτά που θέλουν και οι άντρες να πουλήσουν ζώα ή προϊόντα και να αγοράσουν τα απαιτούμενα.
Σημειωτέον ότι στο παζάρι δεν γινόταν μόνον αγοραπωλησίες για τους μεγάλους, βόλτες και κόρτε για τους νέους, αλλά και διασκέδαση μέχρι το βράδυ στα καφενεία, που μετατρέπονταν σε ταβέρνες και εστιατόρια της ημέρας.......................
Η μεγάλη συγκέντρωση όλης της επαρχίας Εορδαίας και μέρους της Κοζάνης γινόταν το Δεκαπενταύγουστο που γιόρταζε ο ναός του χωριού « Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ». Ήταν το μοναδικό θρησκευτικό πανηγύρι της επαρχίας Εορδαίας. Δεν υπήρχε τότε η Παναγία Σουμελά να τραβήξει το ποντιακό κυρίως στοιχείο και η Βλάστη δεν ήταν προσπελάσιμη. Έτσι όλοι οι κάτοικοι της Πτολεμαΐδας, της Κοζάνης αλλά και όλων σχεδόν των χωριών της περιοχής, πήγαιναν στην πανήγυρη που άρχιζε την παραμονή και τελείωνε την επομένη 15 Αυγούστου. Ήταν το γεγονός της χρονιάς για όλη την περιφέρεια. Χιλιάδες κόσμος έτρωγε, έπινε και χόρευε με τους ήχους των λαϊκών ορχηστρών που κάθε κέντρο από καιρό προσπαθούσε να εξασφαλίσει και δημιουργούνταν ιδίως την 15η Αυγούστου το αδιαχώρητο.
Όλο το χωριό μέσα και γύρω από αυτό ήταν γεμάτο από κάθε μεταφορικό μέσο της προπολεμικής εποχής (κάρα, άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια) που περίμεναν υπομονετικά 1-2 μέρες να μεταφέρουν στις εστίες τους προσκυνητές - πανηγυριστές.
ΓΛΩΣΣΑ
Οι κάτοικοι του χωριού μιλούσαν την ελληνική. Πιο συγκεκριμένα οι πρόσφυγες που είχαν έρθει από τον Πόντο μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο.
Οι Θρακιώτες και Μικρασιάτες χρησιμοποιούσαν ακόμη και πολλές (τουρκικές λέξεις) αποτέλεσμα της μακραίωνης συμβίωσής τους με τους Τούρκους.
ΠΗΓΗ
http://dim-n-charavg.koz.sch.gr/pnchar.htm
ΧΑΡΑΥΓΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο του 1999 στην εφημερίδα "Ελλήσποντος" του Νομού μας.
Το χωριό μας ονομάζεται Χαραυγή. Βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία, στο Νομό Κοζάνης. Είναι χτισμένο στους δυτικούς πρόποδες του Βερμίου και ανήκει στην επαρχία Εορδαίας. Κατέχει το κεντρικό σημείο της περιοχής και απέχει 21 χιλιόμετρα από την Κοζάνη και από την Πτολεμαΐδα. Αποτελεί συγκοινωνιακά κόμβο για τις γύρω κοινότητες. ....
Ο πληθυσμός του χωριού από το 1920 ήταν:
1920 Τζουμάς - 954 κάτοικοι
1928 Αμύγδαλα - 1154 κάτοικοι
1940 Αμύγδαλα - 1338 κάτοικοι
1951 Αμύγδαλα - 1177 κάτοικοι
1991 Χαραυγή - 1228 κάτοικοι
Το κλίμα της περιοχής μπορεί να χαρακτηριστεί ηπειρωτικό. Όταν πνέει ισχυρός βορινός άνεμος γίνεται ξηρό και ψυχρό.
Τα καλοκαίρια είναι δροσερά και οι χειμώνες βαρείς με παγωνιές. Το έδαφος είναι πετρώδες, πεδινό με ελαφρά κλίση προς τα δυτικά.
ΚΟΝΤΙΝΑ ΧΩΡΙΑ
Τα χωριά τα οποία βρίσκονταν κοντά στη Χαραυγή ήταν:
¨ Παλαιά ονομασία Τρέμπινον
Είχε τριάντα (30) οικογένειες χριστιανούς βουλγαρόφωνους. Αργότερα πήρε το άνομα Καρδιά. Στη συνέχεια βρέθηκε κάρβουνο στο υπέδαφος του χωριού και το χωριό καταστράφηκε. Οι μισοί κάτοικοι μεταφέρθηκαν στο 5ο.χιλιόμετρο Κοζάνης - Πτολεμαΐδας και οι υπόλοιποι δημιούργησαν ένα συνοικισμό έξω από την Πτολεμαΐδα πηγαίνοντας για Φλώρινα.
¨ Παλαιά ονομασία Φραγκότσι
Είχε τριάντα (30) οικογένειες χριστιανούς βουλγαρόφωνους και είκοσι (20) οθωμανικές. Σημερινή ονομασία Ερμακιά.
¨ Παλαιά ονομασία Μπαϊρακλί
Είχε εξήντα (60) οθωμανικές οικογένειες. Αργότερα ονομάστηκε Εξοχή. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν αργότερα το χωριό τους και έχτισαν τα σπίτια τους (1961-1970) στη Χαραυγή για να ξεσηκωθούν και πάλι και να ξαναχτίσουν τον οικισμό τους (1983) με την ονομασία Νέα Εξοχή στο 5ο χιλιόμετρο Κοζάνης-Πτολεμαΐδας.
¨ Παλαιά ονομασία Χαϊταρλί
Είχε εξήντα (60) οθωμανικές οικογένειες. Η τωρινή ονομασία του χωριού είναι Κλείτος.
¨ Παλαιά ονομασία Ινόμπασι
Είχε εβδομήντα (70) οθωμανικές οικογένειες. Η τωρινή ονομασία του χωριού είναι Ακρινή.
¨ Παλαιά ονομασία Τοψιλάρ
Είχε σαράντα (40) οθωμανικές οικογένειες Η τωρινή ονομασία του χωριού είναι Άγιος Δημήτριος.
ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΧΩΡΙΟΥ
Σ' ένα εγχειρίδιο το οποίο χρονολογείται από το 1886 η Χαραυγή αναφέρεται ως Τσιουμαγιά και ο μαχαλάς Τζερινλί σαν ξεχωριστό χωριό.
Γράφουμε το απόσπασμα:
Τσιουμαγιά. Έχει ογδόντα (80) περίπου οθωμανικάς οικογενείας κι τέμενος. Μεσημβρινώς τούτου κείται ομώνυμος τεκές εντός περιβόλου, έχων άφθονον ύδωρ και χωρητικότητα 400 ανδρών και 100 κτηνών.
Τζερινλί: Έχει 20 οικογενείας οθωμανικάς και τέμενος (διεγράφη ως ακατοίκητος Α.Υ. Εσωτ. 12328/1928).
Το όνομα με το οποίο ήταν γνωστό το χωριό ήταν Τζουμάς. Λέξη τούρκικη που σημαίνει αγορά (παζάρι). Το 1928 ονομάστηκε Αμύγδαλα (Δ. 19-7-1928, ΦΕΚ Α 156/1928) λόγω της μεγάλης του παραγωγής σε αμύγδαλα. Αυτή ήταν και η πρώτη ελληνική ονομασία που πήρε το χωριό. Επειδή όμως υπήρχαν και άλλα χωριά με το ίδιο όνομα το 1961 (Β.Δ. 81/22-1-1961, ΦΕΚ. Α 20/1961) πήρε το όνομα Χαραυγή.
Στη Χαραυγή υπήρχαν διάφορα τοπωνύμια όπως:
Άγιος Αθανάσιος, Δρ. Καρυοχωρίου, Μεζάρια, Τσατάκα, Δενδράκι, Κοζάν – Γιογλού, Καϊνάκι, ,Μανδριές, Μπέϊκα, Μπουζαλίκια, Ντεκές, Πίπα , Παλιάμπελα, Σαρή-Γκιόλ, Σελεμέ – Τσεσμέ, Τζερκέζικα, Τζερενλί, Τραπ, Τρυπάν-Τσαίρ, Χαράδρα.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Πρόκειται για ένα παλιό χωριό που η ιστορία του αρχίζει από την εποχή της τουρκοκρατίας ίσως και νωρίτερα. Είναι χτισμένο στους πρόποδες του Βερμίου και κατοικήθηκε από Έλληνες μετά την μικρασιατική καταστροφή το 1922-1924. Μέχρι τότε κατοικούσαν σ’ αυτό Τούρκοι.
Κατά τα χρόνια της τουρκοκρατίας ήταν χωριό με αμιγή τουρκικό αγροτικό πληθυσμό και υπάγονταν στην τοπαρχία του Ισκί Τζουμά και διοικητικά και δικαστηριακά υπάγονταν στην Πτολεμαΐδα. (Καϊλάρι). Αν υπήρχε αντίστοιχο χωριό προ της αλώσεως από τους Τούρκους στην ίδια θέση και με ποια τυχόν ονομασία, δεν είναι γνωστό. Πάντως ο σημερινός πληθυσμός του δεν προέρχεται από μια τέτοια διαδοχή. Μετά την άλωση του χώρου από τους Τούρκους, ήρθαν και εγκαταστάθηκαν Τούρκοι από το Ικόνιο, οι ονομαζόμενοι κονιάροι, και έφεραν μαζί τους την υφαντική και ταπητουργική τέχνη, με την οποία και ασχολούνταν στην ευρύτερη περιοχή του χώρου της τοπαρχίας αυτής. Ήταν όμως κυρίως γεωργοί, κτηνοτρόφοι και αγωγιάτες. Η γη της περιοχής του Ισκί Τζουμά ήταν ευφορωτάτη, ευδοκιμούσαν όλα τα γεννήματα, υπήρχαν μεγάλες κτηνοτροφικές εκτάσεις, περίφημα δε ήταν τα άλογα της περιοχής" αναφέρει ο Χαρ. Μιγδάνης περί τα 1820.
Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν σ' αυτό πρόσφυγες από τη Θράκη (κυρίως από τα χωριά Κερμένι και Νεοχώρι-Νιχώρι), από τη Μικρά Ασία (Μενεμένη - Σμύρνης) και από τον Πόντο (Καύκασος - Καρς της Ρωσικής Καυκασίας). Αυτή είναι και μέχρι τις μέρες μας η σύσταση του πληθυσμού του.
Οι πρόσφυγες από Θράκη και Μικρά Ασία ήταν εγκατεστημένοι στα τουρκικά σπίτια, τα οποία ήταν μεγάλα, τα περισσότερα διώροφα, με αυλές, με στάβλους και αποθηκευτικούς χώρους.
Οι πρόσφυγες από τον Καύκασο και μερικοί Θρακιώτες (Νιχωρίτες) ήταν εγκατεστημένοι σε ισόγεια σπίτια, όλα κτισμένα από τον εποικισμό με το ίδιο στυλ (80 περίπου στον αριθμό). Τα σπίτια αυτά αποτελούνταν από ένα δωμάτιο, κενό χώρο στην είσοδο για αποθήκη και στο πίσω χαμηλό τμήμα του σπιτιού στάβλο και αχυρώνα. Ήταν κτισμένα όλα με μια σειρά (σχέδιο πόλεως) και αποτελούσαν ένα τετράγωνο που ονομαζόταν Συνοικισμός.
Οι πρόσφυγες που ήλθαν από διαφορετικά μέρη του ξεριζωμένου Ελληνισμού μετέφεραν μαζί τους και διαφορετικούς τρόπους ζωής και εργασίας, ήθη και έθιμα. Ήταν όμως όλοι τους ανεξαιρέτως νοικοκύρηδες, εργατικοί, τίμιοι, και καλόψυχοι, συνεργάσιμοι και προοδευτικοί. Η ομαλή αλληλεπίδραση στον τρόπο ζωής τους έκανε πολύ γρήγορα πρότυπο για όλη την περιοχή.
Η Χαραυγή έγινε από τα πρώτα κιόλας χρόνια το πρότυπο χωριό της περιοχής, και όλα τα γύρω χωριά παρακολουθούσαν και ακολουθούσαν την πρόοδο της Χαραυγής στο γεωργικό αλλά και στον πολιτιστικό τομέα.
Ιδρύθηκε Κοινότητα, λειτούργησε Δημοτικό Σχολείο και εγκαταστάθηκε Σταθμός Χωροφυλακής και οι κάτοικοι επιδόθηκαν στην οργάνωση της οικογενειακής και κοινοτικής ζωής και μέσα σε λίγα χρόνια οι συνθήκες βελτιώθηκαν, χάρη στην εργατικότητα και δραστηριότητα των κατοίκων, το χωριό αναπτύχθηκε σημαντικά και χάρη στην έφεση για μόρφωση και κοινωνική ανάπτυξη, πολλοί νέοι από τα πρώτα κι' όλας χρόνια επιδόθηκαν σε σπουδές, αποφοίτησαν από Γυμνάσια και ακολούθησαν πανεπιστημιακές σπουδές και αποκαταστάθηκαν αναλόγως.
Οι πρόσφυγες έπρεπε μόνοι τους να δραστηριοποιηθούν να δημιουργήσουν τη ζωή και το νοικοκυριό τους στον καινούργιο τόπο. Επαγγελματικά επιδόθηκαν κυρίως με τη γεωργία με καλλιέργειες, καπνών και διαφόρων άλλων προϊόντων, ενώ η κτηνοτροφία δεν είχε αξιόλογη ανάπτυξη επειδή δεν υπήρχαν και μεγάλες κτηνοτροφικές εκτάσεις. Σε κάθε οικογένεια δόθηκε αγροτική έκταση (κλήρος). Στις τετραμελείς και κάτω, από 28 στρέμματα και στις τετραμελείς και πάνω, συν 7 στρέμματα ανά άτομο. Δηλαδή κάθε οικογένεια είχε στην κατοχή της από 28 στρέμματα έως 49 ή και 56 στρέμματα.................
Λόγω της ύπαρξης της μεγάλης πλατείας και της πληθώρας των καταστημάτων που κάλυπταν όλες τις ανάγκες αλλά και ως κεφαλοχώρι, από τις πρώτες ημέρες της εγκαταστάσεως των προσφύγων στην περιοχή, καθιερώθηκε στη Χαραυγή η εβδομαδιαία αγορά (παζάρι) που ήταν το μοναδικό μεγάλο παζάρι της περιοχής. Το παζάρι ήταν ισάξιο με εκείνα της Κοζάνης, Πτολ/δας, Σερβίων κ.λ.π.. Κάθε Παρασκευή άδειαζαν τα γύρω χωριά (μόνο οι γέροι, οι ανήμποροι και τα μωρά έμεναν σε αυτά) και ένα ατελείωτο κομβόι κάρων, ζώων και ανθρώπων κατέβαινε στο παζάρι της Χαραυγής για να πουλήσουν τα προϊόντα τους και να αγοράσουν τα χρειαζούμενα για την εβδομάδα που ερχόταν.
Το παζάρι που επισκέπτονταν και μετέφεραν εμπορεύματα κάθε είδους έμποροι από την Κοζάνη και την Πτολεμαΐδα (προπολεμικά με κάρα και ζώα και μεταπολεμικά με φορτηγά - αυτοκίνητα) άρχιζε από το απόγευμα της Πέμπτης και τελείωνε το βράδυ της Παρασκευής.
Ήταν χάρμα ομορφιάς να βλέπεις την εποχή εκείνη που δεν υπήρχαν τα σημερινά μεταφορικά μέσα, τους γύρω δρόμους που οδηγούσαν στα χωριά γεμάτους από ανθρώπους. Έμοιαζαν όλη την ημέρα της Παρασκευής σαν μυρμηγκόδρομοι, που ένας ατελείωτος κόσμος πηγαινοερχόταν. Το παζάρι ήταν ο μόνος τρόπος φυγής από την εργασία και τη μονοτονία των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής. Ήταν ο μόνος; σχεδόν τρόπος προμήθειας αγαθών, αλληλογνωριμίας των ανθρώπων μεταξύ τους και επίδειξης. Θα λέγαμε ότι η Παρασκευή αποτελούσε εθνική γιορτή της περιοχής.
Στο παζάρι δεν κατέβαινε μόνο ο πατέρας ή ο παππούς για ψώνια, αλλά σχεδόν όλη η οικογένεια για τους δικούς του λόγους ο καθένας. Τα κορίτσια ντυμένα στα καλά τους, για να δείξουν τα καινούρια τους φορέματα και να βρουν γαμπρό, οι νεαροί για να δουν και να διαλέξουν νύφη (νυφοπάζαρο), οι γυναίκες να ψωνίσουν αυτά που θέλουν και οι άντρες να πουλήσουν ζώα ή προϊόντα και να αγοράσουν τα απαιτούμενα.
Σημειωτέον ότι στο παζάρι δεν γινόταν μόνον αγοραπωλησίες για τους μεγάλους, βόλτες και κόρτε για τους νέους, αλλά και διασκέδαση μέχρι το βράδυ στα καφενεία, που μετατρέπονταν σε ταβέρνες και εστιατόρια της ημέρας.......................
Η μεγάλη συγκέντρωση όλης της επαρχίας Εορδαίας και μέρους της Κοζάνης γινόταν το Δεκαπενταύγουστο που γιόρταζε ο ναός του χωριού « Η ΚΟΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ». Ήταν το μοναδικό θρησκευτικό πανηγύρι της επαρχίας Εορδαίας. Δεν υπήρχε τότε η Παναγία Σουμελά να τραβήξει το ποντιακό κυρίως στοιχείο και η Βλάστη δεν ήταν προσπελάσιμη. Έτσι όλοι οι κάτοικοι της Πτολεμαΐδας, της Κοζάνης αλλά και όλων σχεδόν των χωριών της περιοχής, πήγαιναν στην πανήγυρη που άρχιζε την παραμονή και τελείωνε την επομένη 15 Αυγούστου. Ήταν το γεγονός της χρονιάς για όλη την περιφέρεια. Χιλιάδες κόσμος έτρωγε, έπινε και χόρευε με τους ήχους των λαϊκών ορχηστρών που κάθε κέντρο από καιρό προσπαθούσε να εξασφαλίσει και δημιουργούνταν ιδίως την 15η Αυγούστου το αδιαχώρητο.
Όλο το χωριό μέσα και γύρω από αυτό ήταν γεμάτο από κάθε μεταφορικό μέσο της προπολεμικής εποχής (κάρα, άλογα, μουλάρια και γαϊδούρια) που περίμεναν υπομονετικά 1-2 μέρες να μεταφέρουν στις εστίες τους προσκυνητές - πανηγυριστές.
ΓΛΩΣΣΑ
Οι κάτοικοι του χωριού μιλούσαν την ελληνική. Πιο συγκεκριμένα οι πρόσφυγες που είχαν έρθει από τον Πόντο μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο.
Οι Θρακιώτες και Μικρασιάτες χρησιμοποιούσαν ακόμη και πολλές (τουρκικές λέξεις) αποτέλεσμα της μακραίωνης συμβίωσής τους με τους Τούρκους.
ΠΗΓΗ
http://dim-n-charavg.koz.sch.gr/pnchar.htm